Οι προτάσεις ως προς τη σχέση τους με τις άλλες (ΣΥΝΤΑΚΤΙΚΟ)

ΚΥΡΙΕΣ ή ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΕΣ- ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ή ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

Κάποιες από τις προτάσεις που χρησιμοποιούμε "στέκονται μόνες τους στο λόγο", δίνουν ένα πλήρες νόημα. 

Κάποιες άλλες, όμως, δεν μπορούν να σταθούν μόνες τους, δε δίνουν νόημα· χρειάζονται δίπλα τους και κάποια άλλη πρόταση 

π.χ.

Αν ακούσουμε την πρόταση: "γιατί είμαι κουρασμένος" μπορεί να καταλαβαίνουμε ότι αυτός που το λέει είναι κουρασμένος, αλλά δεν καταλαβαίνουμε γιατί λέει την πρόταση. Δεν καταλαβαίνουμε τι ακριβώς εννοεί. 

Αν όμως μας πει: "Δε θα έρθω, γιατί είμαι κουρασμένος", τότε δε μας δημιουργείται καμιά απορία.

Ας το δούμε αντίστροφα. 

Αν ακούγαμε την πρόταση "Δε θα έρθω", θα καταλαβαίναμε το συνομιλητή μας. Ίσως, βέβαια, να του ζητούσαμε παραπάνω εξηγήσεις, να τον ρωτούσαμε "γιατί δε θα έρθεις", αλλά το βασικό νόημα θα το είχαμε καταλάβει.

Η πρόταση "Δε θα έρθω", επειδή στέκεται μόνη της στο λόγο, επειδή δε χρειάζεται δίπλα της κανένα συμπλήρωμα, λέγεται κύρια πρόταση.

Η πρόταση "γιατί είμαι κουρασμένος", επειδή δε στέκεται μόνη της στο λόγο, επειδή χρειάζεται δίπλα της κάποιο συμπλήρωμα, λέγεται δευτερεύουσα πρόταση.

Πολλές φορές όμως συναντάμε την εξής απλή περίπτωση: 

Λέμε ή ακούμε τις προτάσεις "Θέλω να φάω". Η πρόταση "να φάω" είναι αρκετά εύκολο να καταλάβουμε ότι δε στέκεται μόνη της στο λόγο, άρα είναι δευτερεύουσα. Η πρόταση, όμως, "Θέλω", στέκεται μόνη της στο λόγο; Με άλλα λόγια αν κάποιος μας πει "Θέλω", δε θα μας μείνει κάποια απορία; Μάλλον θα μας μείνει. 

Τι είδους πρόταση είναι σ' αυτήν την περίπτωση, κύρια ή δευτερεύουσα. Το κριτήριο, συνεπώς, του να στέκεται μια πρόταση στο λόγο ή όχι, μερικές φορές, αποδεικνύεται ότι δεν είναι και τόσο εύκολο. Γι' αυτό χρησιμοποιούμε κι ένα δεύτερο κριτήριο, για να ξεχωρίσουμε τις κύριες από τις δευτερεύουσες. Κι αυτό σχετίζεται με τον τρόπο που εισάγεται (αρχίζει) μια πρόταση. Οι δευτερεύουσες προτάσεις αρχίζουν μ' ένα σύνδεσμο ή με αναφορική αντωνυμία ή επίρρημα. 

Ας δούμε μερικά παραδείγματα.

Με μπλε σημειώνονται οι δευτερεύουσες και με κόκκινο οι λέξεις με τις οποίες αρχίζουν.

Ο Γιάννης κοιμάται, γιατί είναι κουρασμένος.

Αν πεινάς, φάε κάτι.

Ξύπνα με, όταν αρχίσει ο αγώνας.

Πρέπει να διαβάζεις.

Μου είπε ότι θα έρθει οπωσδήποτε.

Θα με βοηθήσει ο Γιώργος που είναι πολύ καλός στα Μαθηματικά.

Για να πάρεις καλό βαθμό, χρειάζεται προσεκτικό διάβασμα.

Όπως παρατηρούμε στα παραπάνω παραδείγματα, η δευτερεύουσα πρόταση μπαίνει μετά την κύρια, 

(Ο Γιάννης κοιμάται, γιατί είναι κουρασμένος.), άλλοτε όμως μπαίνει πριν από την κύρια (Αν πεινάς, φάε κάτι.).

Από μια κύρια πρόταση μπορεί να εξαρτάται μία ή περισσότερες δευτερεύουσες προτάσεις, π.χ.

Θα το φας		είτε σου αρέσει		είτε δε σου αρέσει
κύρια		δευτερεύουσα		δευτερεύουσα
Και οι δύο δευτερεύουσες εξαρτώνται από την κύρια

Μια δευτερεύουσα πρόταση μπορεί να εξαρτάται όχι από μια κύρια αλλά από μια άλλη δευτερεύουσα

Θέλω		να φάω κάτι,				επειδή πείνασα
κύρια		δευτερεύουσα				δευτερεύουσα
		εξαρτάται από την κύρια				εξαρτάται από τη δευτερεύουσα

Συμπεράσματα:

1. Μια κύρια πρόταση στέκεται μόνη της στο λόγο.
2. Μια δευτερεύουσα δε στέκεται μόνη της στο λόγο, γι’ αυτό εξαρτάται από μια κύρια.
3. Η δευτερεύουσα εισάγεται (αρχίζει) με σύνδεσμο ή αναφορική αντωνυμία ή αναφορικό επίρρημα.
4. Από μια κύρια μπορεί να εξαρτάται μία ή περισσότερες δευτερεύουσες προτάσεις.
5. Μια δευτερεύουσα πρόταση μπορεί να εξαρτάται και από μια άλλη δευτερεύουσα.
   
   
   http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos Politismos